Systeemdenken voor ontwerpers

Om orde te scheppen in het denken over complexe problemen is systeemdenken in het leven geroepen, een theoretische blik die helpt bij het in kaart brengen van het grotere plaatje. Via dit perspectief kunnen problemen of inconsistenties worden gesignaleerd en kan een gedeeld begrip worden bereikt van een ontwerpprobleem. Voor ontwerpers helpt dit vooral bij het inzichtelijk maken van alle elementen in een systeem, voordat er in visueel ontwerp wordt gedoken.

Hugh Dubberly en Paul Pangaro spreken van ‘systems literacy’ als nieuwe kwaliteit waarover ontwerpers in een genetwerkte samenleving moeten beschikken. Systeemdenken is relevant voor ontwerpers omdat zij in een ideaal geval niet alleen kijken naar het ontwerp van de losse eenheden (‘schermen’), maar ook naar een uitgezoomd beeld en de context van de gebruiker. Bovendien kunnen theorieën en tools van systeemdenken ook nuttig zijn voor het doorgronden van organisaties waarin je als ontwerper actief bent. Door in kaart te brengen hoe wordt informatie uitgewisseld wordt en welke betrokkenen invloed hebben op het ontwerpproces.

Om een systeem en de actoren te doorgronden kan een aantal ingrediënten van het systeem in kaart worden gebracht. Shekman Tang van Intercom noemt een aantal basisvragen die je jezelf kan stellen om tot een helder overzicht te komen van de verschillende onderdelen van je systeem.

Elementen: welke basiselementen heeft het systeem? Denk hierbij aan gebruikersrollen, functionaliteiten of modules.

Relaties: Hoe verhouden de basiselementen zich tot elkaar? Wat is de input en wat is de output? Waar ontstaan bijvoorbeeld feedbackloops tussen verschillende elementen?

Doel: Wat is het doel van losse basiselementen? Wat is de toegevoegde waarde van het element aan het systeem als geheel?

Aan de hand van een project van Informaat – gericht op een herontwerp van een hulpmiddel voor afvalverwerking – kan inzichtelijk gemaakt worden hoe systeemdenken in de praktijk kan werken. Verschillende typen rollen maken gebruik van dit middel waaronder: planners, werkvoorbereiders en chauffeurs. De rollen maken gebruik van verschillende modules binnen het systeem en wisselen continu informatie uit.

Werkvoorbereiders tekenen afvalgebieden op een kaart, planners kijken dagelijks naar deze gebieden en koppelen voertuigen aan routes. De chauffeurs krijgen de routes op hun navigatie te zien. Als de chauffeur feedback heeft of fouten signaleert in de route kan dit via de applicatie worden gecommuniceerd, waarna planners en werkvoorbereiders de feedback weer kunnen integreren in de routes en in de planning.

Zodra je de rolverdeling en verschillende modules binnen het systeem grofweg in kaart gebracht hebt en hoe informatie wordt uitgewisseld via eventuele feedbackloops zichtbaar is gemaakt kan het systeem worden verbeterd en verfijnd.

Vervolgens bepaal je de meest essentiële onderdelen van het systeem en laat je de delen die geen waarde toevoegen weg. Ook kan met het overzicht bepaald worden of een functionaliteit op een logische plek zit. Zo kan je als ontwerper gaan schuiven met modules en deze op logische wijze clusteren.

Daarnaast helpt het overzicht bij het zichtbaar maken of bepaalde componenten kunnen worden hergebruikt. Als bepaalde informatie wordt uitgevraagd tijdens de on-boarding kan hetzelfde patroon worden gebruikt als deze informatie wordt aangepast in instellingen waardoor de consistentie van het systeem wordt vergroot.

Overzicht behouden via systeemdenken kan voorkomen dat er te snel in de details wordt gedoken. Zo zorg je dat er geen ontwerpen worden gemaakt die later geen verband blijken te houden met het grotere geheel. Een visualisatie brengt het team en andere betrokkenen op één lijn en helpt bij het richting geven aan een product en de overkoepelende strategie. Daarnaast blijft ontwerpen een circulair proces. In de context van systeemdenken betekent dit dat een systeem door evolueert en nooit ‘af’ is.

• Applying systems thinking in product design (Shekman Tang)
• Tools of a system thinker (Leyla Acaroglu)
• Integrating systems thinking and design thinking (John Pourdehnad, Erica R. Wexler en Dennis V. Wilson)
• Design thinking needs to think bigger (Steve Vassallo)
• Cybernetics and design: Conversations for action (Hugh Dubberly en Paul Pangaro)